دره میرحیدر ؛ بانوی «جغرافیای سیاسی نظام مند» ایران

سیاست شرق _ جغرافیا سیاسی، از مباحث مهم و در عین حال جذاب، برای بسیاری از مردم، دانشجویان و علاقمندان حوزه سیاسی و نظامی است؛ با این حال، در این حوزه، زنان بسیاری نیز حضوری فعال داشتند، که خانم «میرحیدر»، چهره نام آشنای آن است.

دکتر «درّه میرحیدر»(مهاجرانی)، یکی از مفاخر جهان جغرافیا در مجموعه دانش‌های ایرانی و چهره ای ماندگار است. شخصیتی که در دوران‌گذار جامعه از سنت به تجدد، در ۵ اردیبهشت‌ماه ۱۳۱۱ ه.ش در کرمانشاه و در خانواده‌ای اهل علم و ادب و هنر متولد شد.

او دوره ابتدایی و دانشسرای مقدماتی را در کرمانشاه با رتبه اولی تمام کرد. ششم ادبی را در دبیرستان شاهدخت تهران به پایان رساند و لیسانس تاریخ و جغرافیای خود را در دانشگاه تهران گذران و در این دوره هم رتبه اول را احراز کرد و مدال درجه یک فرهنگ را تصاحب نمود.

شهادت‌نامه زبان انگلیسی را از مؤسسه زبان دانشگاه میشیگان در شهر آناربور (ELI) اخذ کرد. درجه فوق لیسانس را در جغرافیا (M.A) از دانشگاه ایالتی اوهایو واقع در شهر کلمبوس با درجه ممتاز سپری کرد و دکترای خود را در جغرافیای سیاسی (Ph.D) از دانشگاه ایندیانا واقع در شهر بلومینگتون با موفقیت کامل به پایان برد. دانشگاهی که به خاطر حضور استادانی همچون پروفسور کیمبل و پروفسور پاندز از دانشگاه‌های شناخته‌شده در زمینه آموزش و پژوهش جغرافیا به شمار می‌آمد. تخصص اصلی او جغرافیای سیاسی و تخصص فرعی و منطقه‌ای او با توجه به ایرانی بودنش، در زمینه «منطقه خلیج فارس و خاورمیانه» است.

عنوان پایان‌نامه دکترای دره میرحیدر «عوامل جغرافیایی مؤثر بر بقای سیاسی ایران» بود که در سال ۱۹۶۲ با درجه عالی از آن دفاع کرد. با همین پیش‌زمینه و تخصص، پس از بازگشت به ایران برای نخستین بار جغرافیای سیاسی را به شکل سیستماتیک و مدرن به دانشجویان ایرانی آموزش داد و از این جهت، ترویج رشته جغرافیای سیاسی مدرن در ایران مدیون دره میرحیدر است .

فعالیتهای آموزشی 

از خانم دکتر میرحیدر به عنوان «بنیانگذار جغرافیای سیاسی نظام مند» یاد می شود. وی با ورود به دانشگاه تهران و پیشنهاد وی برای اولین بار در ایران درس “اصول و مبانی جغرافیای سیاسی” در برنامه دروس دوره لیسانس قرار می گیرد و اولین کتاب جغرافیای سیاسی مدون و نظام یافته را به نام «اصول و مبانی جغرافیای سیاسی» در سال ۱۳۴۷ منتشر می کند.

در سال ۱۳۴۳ با تأسیس دوره فوق لیسانس جغرافیای انسانی در دانشگاه تهران به ارائه دروس ژئوپلیتیک و مسائل جغرافیای سیاسی جهان می پردازد. در سال ۱۳۴۷ دانشیار می شود و به غیر از تدریس در دانشکده ادبیات، در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دانشگاه پدافند ملی، دانشگاه تربیت معلم، دانشکده روابط بین الملل، دانشکده افسری و بعد از انقلاب در دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه امام حسین(ع) تدریس می‌کند.

با آغاز انقلاب فرهنگی و تعطیل شدن دانشگاه ها، تقاضای بازنشستگی می‌کند و مورد پذیرش قرار می گیرد. از آن پس فعالیت های علمی اش را در مرکز مطالعات عالی بین المللی دانشگاه تهران و دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه ادامه می دهد.

در سال ۱۳۷۴ با دعوت دانشگاه تهران و تصویب هیأت وزیران مجدداً به عضویت هیأت علمی دانشگاه تهران درآمده و در همان سال به درجه استادی نائل می آید و بعد از چند سال تدریس و تحقیق مجدداً در سال ۱۳۸۲ بازنشسته می شود ولی همچنان (تا سال ۱۳۹۷) تدریس در مقاطع فوق لیسانس و دکترای جغرافیای سیاسی در دانشگاه تهران را ادامه داد.

کتاب‌ها و مقالات

خانم دکتر «میرحیدر» با تألیف کتاب «اصول و مبانی جغرافیای سیاسی» در سال ۱۳۴۷ ، اولین کتاب دانشگاهی و علمی را در این رشته ارائه کرد. وی بیش از ۵٠ عنوان مقاله به زبان فارسی، ۸ عنوان مقاله به زبان انگلیسی، ۳۷ عنوان سخنرانی در دانشگاه ها و مجامع علمی و بین المللی و راهنمایی بیش از ۲۱ پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری را نیز در فعالیت های پژوهشی خود دارد. 
عناوین کتابهای تالیفی و ترجمه خانم دکتر میرحیدر به شرح زیر است:

تالیفات:

• اصول و مبانی جغرافیای سیاسی، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ اول آزمایشی پاییز ۱۳۷٠ ، چاپ دوم ۱۳۷۱ ؛
• – اصول و مبانی جغرافیای سیاسی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول ۱۳۴۷، چاپ دوم با تجدیدنظر ۱۳۵۱ ، چاپ سوم با تجدیدنظر ۱۳۵۴ و چاپ چهارم ۱۳۵۸؛
• مرزهای ایران در دوران تاریخ، مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی شورای عالی فرهنگ و هنر‏‫‏‏، ۲۵۳۵‏‫‏‏= [۱۳۵۵].
• جغرافیای سیاسی برای دانش آموزان سال سوم دبیرستان نظام جدید، دفتر تحقیقات و برنامه ریزی درسی وزارت آموزش و پرورش، سال تحصیلی ۱۳۷۱-۷۲ با تجدید نظر در سالهای ۱۳۷۳-۷۴؛ 
• کتاب مبانی جغرافیای سیاسی، انتشارات سازمان مطالعات و تدوین(سمت)، چاپ اول ۱۳۷۱، چاپ سوم با تجدید نظر کامل در سال ۱۳۷۳ و چاپ دوازدهم با تجدید نظر کامل در سال ۱۳۸٠؛ 
• کتاب IRAN از سری کتاب های Countries of the World که در سال ۲٠٠۸ و از سوی موسسه نشنال جئوگرافیک منتشر شد. علاوه بر خانم دکتر میرحیدر، ۲ نویسنده انگلیسی نیز در تالیف کتاب نقش داشته اند و این کتاب در حال حاضر کتاب درسی دانش آموزان دبیرستانی آمریکا، انگلیس و کانادا است.
• مفاهیم بنیادین در جغرافیای سیاسی، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، سال ۱۳۸۶ . 
• تحولات پنج دهه اندیشه و جستار در جغرافیای سیاسی، انتشارات پاپلی، ۱۳۸۹.
• مبانی جغرافیای سیاسی ویرایش با تجدید نظر اساسی، دره میرحیدر(مهاجرانی) با همکاری عمران راستی و فاطمه سادات میراحمدی، انتشارات سمت، ۱۳۹۳.

ترجمه

• ترجمه کتاب جهان سوم و کشورهای پیشرفته، اثر چتربی، انتشارات موسسه تحقیقات علوم اجتماعی، سال ۱۳۴۹؛ 
• ترجمه کتاب گرایش تازه در جغرافیای سیاسی، اثر پرسکات، انتشارات دانشگاه تهران، سال ۱۳۵۸؛
• ترجمه کتاب جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا اثر آلاسدایر درایسدل و جرالد اچ بلیک، انتشارات وزارت امور خارجه، سال ۱۳۷۳. این کتاب در دوره نهم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی معرفی و برگزیده شده است.
• ترجمه کتاب درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی با همکاری دکتر سید یحیی صفوی، اثر ریچارد مویر، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، سال ۱۳۷۹. این کتاب، کتاب برگزیده دانشگاه های ایران شد و سپس به عنوان کتاب تشویقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب شد.

افتخارات

• کسب مدال درجه اول فرهنگ برای احراز رتبه اول در دانشگاه تهران؛
• دریافت فلوشیپ(جایزه پژوهشی) از طرف دانشگاه ایندیانا؛
• دریافت جایزه و لوح تقدیر برای کتاب برگزیده دانشگاههای در سال ۱۳۶۹؛
• دریافت لوح تقدیر و جایزه با عنوان بهترین مترجم زن از طرف دانشگاه الزهراء در سال ۱۳۶۹
• دریافت لوح تقدیر و جایزه برای کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۷٠؛
• دریافت لوح تقدیر و جایزه برای کتاب برگزیده دانشگاهها در سال ۱۳۸٠
• دریافت لوح تقدیر و جایزه تشویقی کتاب سال جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۱؛
• دریافت لوح تقدیر و جایزه در همایش تجلیل از پیشکسوتان دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۳
• دریافت تندیس و جایزه با عنوان قلم های ماندگار در همایش تجلیل از مولفان کتابهای درسی در سال ۱۳۸۴؛
• کسب عنوان چهره ماندگار جغرافیا در سال ۱۳۸۴
• منتخب جامعه جغرافیدانان ایران در سال ۱۳۸۴
• دریافت ۱۶ لوح تقدیر دیگر برای ارائه سخنرانی در همایش و مجامع علمی داخلی و خارجی.

کتاب «زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی دره میرحیدر»، چهره ماندگار جغرافیا و استاد پیشکسوت دانشگاه تهران از سوی انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر شد

انتهای پیام