سیاست شرق _ از مجموعه مباحثی که در معارف اسلامی، برداشت می شود، به وضوح می توان دریافت که، نه تنها «عقل و دین» در برابر همدیگر قرار نگرفته و رابطه متضاد ندارند، بلکه دارای کمال ارتباط نزدیکی با همدیگر دارند؛ یعنی بدون عقل، نمی توان دینی کامل، سالم، صحیح و منطقی مد نظر داشت و بدون دین جامع و صحیح، عقل آدمی مسئولیت اصلی خودش را که هدایت قوای زیر مجموعه و تشخیص درست مسائل است، نمی تواند ایفا نماید.

با دقت و تامل به کلمات و سخنان امام علی علیه السلام، می توان دریافت که، رابطه این دو(دین و عقل)، ریشه دارتر از آنچه است که در سطوری چند به تصویر کشید. از باب نمونه به مواردی از آنها اشاره می شود.

امام علی (ع) در اهمیت و جایگاه عقل بشر می فرمایند: «الدین لایصلحه الا العقل » (غرر ج ۱: ۳۵۳ ک ۱۳۴۱). چیزی دین را اصلاح نمی کند مگر عقل یعنی دین که یک مجموعه معرفتی و اعتقادی و از امور فکری و رفتاری است مانند دیگر مجموعه ها این چنین در معرض تحلیلها، اظهارنظرها، موافقتها و مخالفتها قرار می گیرد و لذا همگان به طور یکسان و قالبی بر آن تحلیلها رای و نظری ارائه نمی کنند به طوری که اختلاف تحلیلها و برداشتها یک امر طبیعی و عادی است و در این مسیر به طور قهری همه برداشتها نمی تواند از آن اتقان و استحکام لازم برخوردار و سبت یکسان و همسان به واقع دین داشته باشد و همگان نمی توانند با همه این تنوعها و اختلافها به طور صحیح از مسائل و موضوعات دینی ارزیابی داشته باشند و لذا برای اینکه دین و مفاهیم دینی از تحریف محرفان و کج فکری کج اندیشان مصون بماند و سلامت و متانت و اصالت خودش را از دست ندهد، همیشه باید تحت نظر عقل سالم و غیر متاثر از قوای وهمی و شهوانی مورد ارزیابی قرار گیرد و با انحرافها و کج اندیشان و تحریف کنندگان با منطق عقل و میزانهای درست عقلانی مقابله نمود و در برابر آنها اشیاء و موارد تحریف شده را اصلاح کرد.

یا در رابطه میزان دینداری فرد و میزان عقل او چنین می فرمایند:«علی قدر العقل یکون الدین » (غرر ج ۴: ۳۱۳ ک ۶۱۸۳). دین انسانها به اندازه عقل آنان است یعنی هر اندازه عقول انسانها کاملتر و قویتر و بالاتر گردد به همان اندازه دین آنان کاملتر و قویتر و بالاتر خواهد بود.

امام علی (ع) جایگاه عقل را چنان ارزشمند و مهم می فرمایند که،«الدین و الادب نتیجة العقل » (غرر ج ۲: ۲۸ ک ۱۶۹۳). دین و ادب انسانی، نتیجه عقل است یعنی دین و فرهنگ بشری از سازندگان اصلی تمدن ها و ملیت هاست و بدون دین و فرهنگ نمی توان برای ملتها و تمدنها، تاریخ قابل دفاعی ترسیم کرد یا برای آنها هویت فرهنگی شناخته شده ای داشت. در واقع عقل که رسول حق تعالی (غرر ج ۱: ۷۰ ک ۲۷۱) و قویترین اساس و پایه انسانیت انسان (غرر ج ۱: ۱۲۸ ک ۴۷۴) است و مرکب علم و دانش و آگاهی های بشری (غرر ج ۱: ۲۰۵ ک ۸۱۵) و ثمره عقل ملازمت حق (غرر ج ۳: ۳۲۵ ک ۴۶۰۱) و استقامت در کار و اعمال آنان (غرر ج ۳: ۳۲۲ ک ۴۵۸۹) است گاهی در کلام امام علیه السلام مشاهده می شود.

«العقل مصلح کل امر» (غرر ج ۱: ۱۱۰ ک ۴۰۳). عقل انسانی اصلاح کننده همه کارهاست یعنی اگر عقل آدمی درست کار کند و از نفوذ و القائات واهمه و تمایلات نفسانی مصون بماند می تواند همه امور را اصلاح نماید.

«بالعقل صلاح کل امر» (غرر ج ۳: ۲۳۴ ک ۴۳۲۰). به سبب عقل همه امور رو به راه گردیده و صالح می شود.

«صلاح البریة العقل » (غرر ج ۴: ۱۹۶ ک ۵۸۰۳). اصلاح عالم و جهان با عقل و تعقل و عقلانیت است. مشکل بشر در این است که از عقل و عقلانیت به طور بایسته و شایسته استفاده مناسب به عمل نمی آورند. به جای اینکه رهبری کارها را به دست عقل بسپارند و با فکر و اندیشه، کارها را هدایت و کنترل نمایند، زمام کارها را به دست تمایلات و عواطف سپرده و از هدایت فکر و اندیشه فاصله گرفته اند.

اندیشه امام علی(ع) درباره عقل و تاکید بر اهمیت آن، مسئله ای مهم و اساسی است، که می تواند بنیاد و اساس گفتمان عقلگرایی باشد که، با مهم ترین وجه تمایز انسان و سایر موجودات، مسیر سعادت بشری را در جوار اندیشه دینی، به سرانجام رساند، بگونه ای که، عقل و دین، نه در مقابل یکدیگر، بلکه در کنار یکدیگر، قرار گیرند.

انتهای پیام