سیاست شرق _ سیدابراهیم رئیسی، رئیس جمهور، «علی‌اکبر احمدیان» را به جای «علی شمخانی» در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی منصوب کرد، تا رفتن دریابان شمخانی، که یکی از مهره‌های اصلی مذاکره با کشورهای همسایه در یک سال گذشته بود، تحلیل های مختلفی را نسبت به آینده مذاکرات منطقه ای و هسته ای در پی داشته باشد.

دریابان «علی شمخانی»، که حالا از سوی رهبر انقلاب به عضویت «مجمع تشخیص مصلحت نظام» و «مشاور سیاسی رهبری» منصوب شده، در تنش زدایی و توافق اخیر ایران و عربستان، نقش پررنگی ایفا کرد و گفته می‌شد در پیگیری مذاکرات برجام نیز نقش داشته است.

درباره دیدگاه و نقش دریابان شمخانی در پرونده برجام، نظرات مختلفی ارائه می‌شود.بگونه ای که برخی او را یکی از مخالفان برجام می‌دانند؛ آنچنان که شمخانی سال ۹۸ در مصاحبه‌ای با «ان بی سی نیوز» گفته بود نباید برجام را در دوران اوباما امضا می‌کردیم. اظهاراتی که در داخل کشور واکنش‌هایی نیز به دنبال داشت.

با این حال، شمخانی، در بهمن ۱۴٠٠ نیز، طی توییتی نوشت: آمریکا و اروپا در آزمون اجرای تعهداتشان در ‎برجام مردود شدند. اکنون برجام برای ‎ایران در حوزه اقتصادی و رفع تحریم‌ها به پوسته‌ای خالی تبدیل شده است. با آمریکای بدعهد و اروپای بی‌عمل، هیچ‌گونه مذاکره فرابرجامی صورت نخواهد گرفت.

برخی نیز اظهارات او را در راستای مذاکرات با روشی دیگر تفسیر می‌کنند؛ آنها شمخانی را یکی از افرادی می‌دانستند که در دولت فعلی قدرت چانه‌زنی و مذاکره بیشتری داشت و رفتن او را نشانه خوبی برای پرونده برجام نمی‌دانند.

اما دیدگاه شمخانی به پرونده توافق هسته‌ای چه بود و برکناری او از دبیری شورای عالی امنیت ملی، چه پیامی برای پرونده برجام دارد؟ تجارت‌نیوز در گفت‌وگو با «دیاکو حسینی»، تحلیلگر مسائل استراتژیک این موضوعات را بررسی می‌کند.

شمخانی مخالف برجام بود یا موافق؟

حسینی می‌گوید: «برای فهمیدن اینکه دبیر شورای عالی امنیت ملی چقدر می‌تواند در سیاست خارجه نقش داشته باشد، باید به نقش این دبیرخانه توجه کنیم. دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، قلب ارزیابی‌ها، رایزنی‌ها و تحلیل‌هایی‌ست که در نهایت به دست اعضای شورا می‌رسد و می‌تواند در تصمیم‌گیری نهایی نقش داشته باشد. بنابراین نوع سازماندهی این دبیرخانه در هر دوره تعیین‌کننده است. جدای از دبیر، افرادی که در این دبیرخانه به کار گرفته می‌شوند هم اهمیت دارند. از سوی دیگر جهت‌گیری شخصی و سیاسی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز مهم است.»

او ادامه می‌دهد: «فکر می‌کنم در دوره‌های مختلف اولویت این بوده که این دبیرخانه به یک نهاد غیرسیاسی تبدیل شود. این شورا نباید وابستگی و تعلقات جناحی داشته باشد و با یک دید وسیع مسائل را تحلیل کند.»

این تحلیلگر مسائل استراتژیک می‌گوید: «توافق برجام در سال ۲۰۱۵ و تصمیم ایران برای خروج پلکانی از تعهدات، بعد از خروج امریکا از برجام، همه تصمیماتی بودند که در سطح عالی نظام گرفته شد. بنابراین دبیرخانه شورای عالی امنیت هم وظیفه داشت که با همه ارکان نظام وارد گفت‌وگو شود و با بررسی سناریوهای مختلف تصمیم می‌گرفت.»

او ادامه می‌دهد: «همان زمان شورای عالی امنیت ملی با برجام موافق بود؛ البته نه به این معنا که همه موافق برجام بودند، البته که مخالفانی هم داشت؛ اما تصمیم نهایی، تصمیم نظام بود. اما اینکه چرا بعدها آقای شمخانی با برجام ابراز مخالفت کرد، شاید از اول مخالف بوده، اما در آن زمان ما نشانه‌ای از او دریافت نکردیم. احتمال دوم هم این است که بعد از پایان دولت دوازدهم همچنان در آن سمت بودند، به عنوان سیاستگذار مذاکرات هسته‌ای هم به کار خود ادامه دادند، باید موضعی می‌گرفتند که امکان چانه‌زنی بالا را در مذاکرات برای ایران فراهم کند. ممکن است برای تقویت بنیه مذاکره‌کنندگان جدید این موضع را گرفته باشند.»

مذاکرات تا یک سال آینده منتفی است

اما رفتن شمخانی چه تاثیری در روند مذاکرات هسته‌ای ایران دارد؟ حسینی در این مورد به تجارت‌نیوز می‌گوید: «اگر مجموع تحولات در ایران، غرب و امریکا را بررسی کنیم، به نظر می‌رسد که در آینده‌ای نزدیک شاهد احیای برجام نباشیم. رفتن آقای شمخانی هم در این موضوع تفاوتی ایجاد نمی‌کند. به این دلیل که انتخابات ریاست جمهوری امریکا نزدیک است.(نوامبر آینده) هزینه بسیار بالایی که امروز توافق با ایران می‌تواند برای دموکرات‌ها در کاخ سفید داشته باشد را باید در نظر گرفت. بنابراین در امریکا با نزدیک شدن به انتخابات این آمادگی وجود ندارد.»

او ادامه می‌دهد: «ضمن اینکه توافق ایران و امریکا قرار نیست منجر به یک توافق طولانی‌تر و قوی‌تری شود که بایدن وعده آن را سه سال پیش داده بود و محقق هم نشد. او نمی‌تواند از احیای همان توافق ۲۰۱۵ به عنوان امتیاز استفاده کند. بنابراین ترجیح دموکرات‌ها این است که تا پایان انتخابات از توافق با ایران خودداری کنند و وضعیت موجود را در فریزشده حفظ کنند.»

این تحلیلگر مسائل استراتژیک می‌گوید: «از سمت ایران هم به نظرم آمادگی توافق وجود ندارد. چون طبیعی است که دولت مستقر و تیم مذاکره‌کننده به این نتیجه رسیده‌اند که امکان گرفتن تضمین‌هایی که پیش این تصور می‌شود، وجود ندارد. اگر امسال توافق صورت بگیرد، یک سال بعد دولت بایدن برکنار شود و اگر جمهوری‌خواهان به قدرت برسند و از توافق خارج شوند؛ هیچ سودی برای ایران ندارد. بنابراین طرف ایرانی هم به این نتیجه رسیده است که مذاکرات و توافق را به بعد از انتخابات موکول کند که توافق احتمالی حداقل ثبات نسبی بیشتری داشته باشد.»

او می‌گوید: «در چنین شرایطی ما تا انتخابات ریاست جمهوری امریکا توافقی نخواهیم داشت و رفتن آقای شمخانی در این مقطع تاثیری روی این محاسبه کلان در تهران و واشنگتن ندارد. باید دید دولت بعدی امریکا چه کسانی هستند.»

برکناری شمخانی چه تاثیری در مذاکرات منطقه‌ دارد؟

حسینی درباره تاثیری برکناری شمخانی در مذاکرات اخیر ایران با کشورهای منطقه به تجارت‌نیوز می‌گوید: «در بحث سیاست خارجی به دلیل سابقه و خواستگاه قومی که آقای شمخانی داشتند، فرد مناسبی برای چانه‌زنی با کشورهای عربی بودند. با تنش‌زدایی‌هایی که داشتند به نظر می‌رسد آخرین ماموریت او در این مقطع تمام شده است.»

او ادامه می‌دهد: «ما اکنون وارد مرحله بازگشایی سفارت‌خانه‌ها با عربستان سعودی شدیم. اختلافاتی بین ایران و کشورهای عربی از جمله عربستان سال‌هاست وجود دارد و باز هم ادامه خواهد داشت. وزارت امور خارجه باید این اختلافات را پیگیری کند و نیازی نیست دبیرخانه شورای امنیت وارد این جزئیات شود.»

جایگزینی احمدیان چه پیامی دارد؟

این تحلیلگر مسائل استراتژیک می‌گوید: «همانطور که گفتم دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، باید یک نهاد غیرسیاسی باشد که بهترین مشورت‌ها را به دولت و فرادولت بدهد و بهترین تصمیمات را بگیرد. بسیار اهمیت داشت که دبیر جایگزین، فردی باشد که تعلق جناحی و سیاسی و شهرت به کندروی و تندروی نداشته باشد. سابقه دید کلان به مسائل کشور را داشته باشد.»

او ادامه می‌دهد: «فکر می‌کنم که انتخاب آقای احمدیان بیشترین انطباق را با این شرایط داشت. اینکه در صحنه سیاست شناخته‌شده نیست، نقطه قوت است و نشان می‌دهد که او وارد مجادلات سیاسی در سطح جامعه نشده است.»

حسینی در پایان می‌گوید: «دبیر شورای عالی امنیت به تنهایی کاری را برای سیاست خارجه انجام نمی‌دهد. دبیرخانه متشکل از کارشناسان حوزه‌های مختلف است. دبیر هم جمع‌بندی نهایی را از طریق این افراد انجام می‌دهد. نوع چینش این افراد می‌تواند به دبیر در تصمیمات سیاست خارجه کمک کند.»

انتهای پیام