سیاست شرق _ اندیشه ورزی و تعقل ورزیدن ، مهمترین وجه تمایز انسان با سایر موجودات است و این مسئله، از نگاه اسلام و بخصوص مکتب شیعه، نه تنها دور نمانده است، بلکه بنیانی برای زندگی فردی و اجتماعی او است. از این حیث متفکران آزاداندیش مسلمان و غربی، نگاه ویژه ای به عقلگرایی و بهره گیری از توانایی آن در زندگی بشر دارند، هرچند که این نگاه شاید از زوایای متفاوتی باشد.

استاد مرتضی مطهری نیز از جمله اندیشمندان بزرگی بود که به عقلگرایی و تعقل، نگاهی ویژه داشتند و عقلگرایی را مسیری مناسب برای رسیدن به کمال مطلوب انسان می دانستند، به همین دلیل در گفتار و نوشتار خود، بر آن تاکید بسیار داشتند.

اشراف به علوم اسلامی، قرآن و نهج البلاغه و با الهام از حقایق اصیل اسلامی، موجب شده بود تا «عقل » را به عنوان عامل موثری و بنیانی برای پیشرفت بشر در نظر بگیرند و خود نیز از آن بهره مند شوند. وقتی ایشان «حکیم» را یکی از اسماء خداوند عنوان و عالم هستی را، نتیجه حکمت خداوند می دانند، یعنی درک این حکمت همان عقلانیت موجود در هستی است که به عقل لایزال متکی است که عامل آفرینش این جهان پیچیده، منظم و در عین حال لایتناهی است.

توجه زیاد و تاکید ایشان بر فلسفه اسلامی، خود ناشی از توجه به عقلگرایی و اندیشه ورزی است که نتیجه سیر و تفکر در عالم هستی و تلاش متفکران مخالف است، با این حال توجه ایشان به «عقل» و «عقل گرایی»، باعث مخالفت ایشان با نقل و معارف منقول نیز نمی شد؛ بلکه توجه به آن را نیز با تعقل و بهره مندی مفید مد نظر داشتند و نه تبعیت بدون اندیشه ورزی از منقولاتی که شاید، پایه و اساس عقلی نیز نداشته باشند. استدلالی بودن و عقلگرایی ایشان، سبب نشده بود تا عرفان را انکار کنند، بلکه عرفان هم در نگاه ایشان، جایگاهی ارزشمند و لازم داشت، و این خود موجب گردیده بود که نگاهی جامع و نه تک بعدی به امور مختلف داشته باشند.

بیشتر بخوانید:

وقتی وی از عقل به عنوان «پیامبر درون و باطنی انسان» یاد می کند، خود گواه اهمیت عقل در نظر این استاد دانشگاه و حوزه است. وقتی عقل را اساساً خودبنيـاد دانسته و حکمش را به حکم خود عقل، ثابت شده می دانند، پس چگونه باید در عقلگرایی این اندیشمند مسلمان شیعه تشکیک کرد. این نگاه مرتضی مطهری را می توان در امتداد نگاه امام علی(ع) دانست که «عقل» را عاملی برای اصلاح «دین» و «اخلاق» برشمردند، نگاهی عقلگرایانه که بر مهمترین وجه تمایز بشر با سایر موجودات است.

مرتضی مطهری، حتی تا آنجا پیش می روند که اصول دين را از آن روی «اصول» می دانند که به خودی خود و ابتدائاً، اموری مـدلل و قابل تحقیق توسط عقل بشر هستند، لذا در این مسئله مهم نیز، برای عقل جایگاهی ویژه در نظر می گیرند.

با این حال درک درست عقلي و بهره مندی از آن، مستلزم وجود آزادی اندیشه و با منابع مختلف است که از نگاه مرتضی مطهری، دور نمانده است. لذا ميگويند که اصول دين را بدون آنکه آزادانه، آن را درک کرده باشید، نميپذيرم، که بیانگر ضرورت اجتهاد انفرادی در آنها توسط افراد است، که هر فردی می بایست با استناد به قوه عقلی خود و جايگـاه علمـي، فکری و اندیشه ورزی، به مهمترین پایه های تفکر دینی خود اشراف پیدا کند و به آنها یقین پیدا کند.

شهید مطهری با اعتقاد بر اینکه بزرگ‌ترین لغزش ها، لغزش فکری بشر است، آنگونه که در قرآن تاکید شده است : هر مسئله‌ای را با معیار عقل بسنجید نه اینکه هر چه نیاکان شما انجام دادند آن را سند دانسته و یا به‌طور کلی ترک کنید.

شهید مطهری با بیان اینکه، انسان موجودی واحد است صدها و هزارها بعد وجودی دارد؛ وجود انسانی او را شامل مجموعه‌ای از اندیشه‌ها، آرزوها، ترس‌ها، امیدها و عشق‌ها می‌داند که مانند رودهایی در یک مرکز و دریا به یکدیگر می‌پیوندند.

انتهای پیام